Ölümü doğrulananlara ait listemiz -yani öldüğünü ve ismini bildiğimiz insanların sayısı- 25 bini aştı. Bu, Rusya'nın kayıplarına dair en düşük tahmin.
Yaptığımız sayım, savaşın Rus güçleri üzerindeki etkisinin somut kanıtı. Ama aynı zamanda yas tutan ailelere verilmiş bir yanıt da.
Bazı aileler, BBC onlara ulaşana kadar, yakınlarının başına ne geldiğinden haberdar bile değildi.
İki askerin hikayesi
Çavuş Nikita Loburets, Rus özel güçlerinde manga lideriydi ve 20 Mayıs 2022'de Ukrayna'nın doğusunda bir köyde hayatını kaybetti. 21 yaşındaydı.
Alexander Zubkov'un akrabalarının ise, onun Bahmut yakınlarındaki bir çatışmada öldüğünden yaklaşık bir yıl sonra haberi oldu.
34 yaşındaki Zubkov uyuşturucu bağlantılı suçlardan 9 yıl hapis cezası almış ve özgürlüğünü geri kazanmak ümidiyle, Rusya adına savaşan paralı asker grubu Wagner'e katılmıştı.
Bunlar BBC, bağımsız Rus medya kuruluşu Mediazona ve gönüllülerin, resmi raporlar, gazeteler, sosyal medya, ölüm ilanları ve yeni mezarları inceleyerek kimliğini ve öldüğünü doğrulayabildiği 25 bin askerden sadece ikisi.
Bu iki adam, Ukrayna işgalinden bu yana Rus ordusunun değişen yüzünü temsil ediyor - ölümler arttıkça, giderek daha yaşlanan ve eğitim seviyesi düşen bir savaş gücü.
Savaş başladığında BBC'nin kayda aldığı tipik bir Rus askeri ortalama 21 yaşında ve genellikle düşük rütbeli oluyordu - tıpkı Çavuş Nikita Loburets gibi.
Nikita Loburets
Babası Konstantin'in anlattığına göre, Loburets daha henüz Ukrayna sınırına yaklaşık 100 km mesafedeki Bryansk kentinde okurken bile, paraşütçü olmak istiyordu. Mezun olmadan önce savaş sanatları ve paraşütle atlamayı öğrendi.
Sonunda prestijli Ryazan Havacılık Okulu'na girmeye hak kazandı. Burası Rusya'nın paraşütçü askerlerinin, Rus ordu istihbaratı GRU'daki özel birliğe katılmadan önce eğitildiği okuldu.
Babası Loburets'in savaşın yaklaşık 3. ayında, küçük bir Rus asker grubuyla birlikte Harkiv'in kuzeyindeki bir köyde pusuya düşürüldüğünü ve öldürüldüğünü söylüyor.
Doğduğu şehrin mezarlığındaki 'Kahramanlar Sokağı'na defnedildi ve adına "Kahramanlık madalyası" verildi.
Savaşın ilk aylarında bunun gibi binlerce olay yaşandı.
Ama işgalin birinci yılının sonunda, bu tip ölümler azaldı.
Rusya'nın son aylardaki tipik kayıplarından biri, 34 yaşında ve cezaevinden savaşa gitmiş olan bir asker.
Adı Alexander Zubkov. Rütbesi yok, çünkü Wagner grubuna mensup tutukluların askeri rütbesi yoktu.
Zubkov, Rusya'nın kuzeybatısındaki Beyaz Deniz kıyısında bulunan Severodvinsk'te doğmuştu. Bu kentte Rus donanmasının çok büyük bir tersanesi bulunuyor.
Zubkov
Mahkeme kayıtlarına göre Zubkov 2014'te cinayetten suçlu bulunup 8 yıl 6 ay hapse mahkum edildiğinde işsizdi ve bir çocuğu vardı.
2020'de şartlı tahliye edildi ama bir yıl sonra uyuşturucu bağlantılı suçlardan yeniden hakim karşısındaydı. O ve suç ortağının üzerinde 600 gram yasa dışı bir uyarıcı olan a-PVP bulunmuştu.
Mahkeme ona, küçük bir çocuğu olan boşanmış biri olduğu ve onun bakımına muhtaç olan engelli bir kız kardeşi olduğu notunu düşerek, 9 yıl daha hapis cezası verdi.
Rus paralı asker grubu Wagner, cezaevlerinden savaşacak insan toplamaya başladığında, Zubkov da Kasım 2022'de ayda 1250 dolar maaş sözü veren Wagner'e katıldı. Altı aylık hizmeti tamamlayabilirse, özgür kalma ihtimali de vardı.
Ama Zubkov beşinci ayın sonunda, Wagner'in Ukrayna'nın doğusundaki Bahmut'u ilk alma girişimleri sırasında öldü. Bunlar, savaşın şu ana kadarki en kanlı çatışmalarıydı.
Zubkov 28 Nisan'da memleketinde toprağa verildi.
'Ateşe atılmak'
Savunma üzerine bir düşünce kuruluşu olan Royal United Services Institute'de (Rusi) kara savaşları uzmanı Dr. Jack Watling, Zubkov ve onun gibilerin neredeyse "kolayca vazgeçilebilen/kullan at birlikler" olarak kullanıldığını söylüyor.
Kaydımıza giren ölü tutuklular arasında küçük hırsızlıklardan hüküm giymiş olanlar da var, çete liderleri de. Hatta cephede ölenler arasında, 92 yaşındaki bir 2. Dünya Savaşı gazisini öldürmekten ceza almış biri de var.
Silah altına alınan sivillerle - ki bazıları sokaktan, alışveriş merkezlerinden toplandı - birlikte bu savaşçılara sürekli olarak Ukrayna güçleriyle çatışmaya girmeleri, onları yıpratmaları ve mevzilerini topçu atışlarına maruz bırakmaları emredildi.
Dr. Watling "Öldürülecekleri beklentisiyle onları öne sürüyorlar ve böylece Rus ordusu bu birlikleri ciddi oranda ateşe atıyor" diyor.
Bu taktik değişikliği kendisini ölü kayıtlarında da gösteriyor.
Rusya savaşın ilk üç ayında çok sayıda profesyonel askerini kaybetti.
Ancak son üç ayda, profesyonel olmayan askerler çok daha fazla ölüyor.
Dr. Watling, Rusya'nın geri kalan profesyonel askerlerini, kazanılan bölgelerin korunması ve keskin nişancı saldırılarında kullanmak üzere, özellikle koruduğunu, sadece uygun koşullar altında saldırılarda kullandığı söylüyor.
Uzmanlık şu an daha zor bulunan bir şey. BBC, 2100'den fazla Rus subayının öldüğünü doğrulayabildi. Bu sayının olası nedeni, Rusya'nın düşük rütbeli askerlerin savaş liderliğine Batılı ülkelere kıyasla daha çok bel bağlaması ve onları tehlikeye atması olabilir. Bunlardan en az 242'si yarbay ya da daha yüksek rütbeliydi.
Ayrıca en az 159 savaş pilotu da hayatını kaybetti. Bunlar, kısa sürede yerleri doldurulabilecek kayıplar değil. Bir pilotu eğitmek minimum 7 yıl sürüyor ve milyonlarca dolara mal oluyor.
Bu kayıplar Tümgeneral Kanamat Botashev gibi eski askerleri, emekliliklerini sonlandırmak zorunda bıraktı.
Botashev'in kariyeri 2012 yılında bie Su-27 savaş uçağını izinsiz alarak düşürmesinin ardından sonlanmıştı.
Geçen yıl Mayıs ayında, Ukrayna'nın doğusundaki Luhansk'ın üzerinde bir Su-25 saldırı uçağı uçururken vurulup düşürüldüğünde 63 yaşındaydı.
Ve o tuttuğumuz ölü kayıtlarındaki en yaşlı asker değil.
Mikhail Shuvalov, enerji santrali işçiliğinden emekli olmuştu. 71 yaşında savaşmaya gönüllü oldu. Basında çıkan haberler onun başvurusunun ilk başta reddedildiğini, ancak daha sonra savaşa gittiğini ve 10 Aralık'ta cephede öldürüldüğünü belirtiyor.
Güvenilir bir kayıt
Bu kaydı tutmaya başladık çünkü BBC Rusça Servisi çalışanları bunu yapmadığımız takdirde, hiçbir zaman ölümlerin güvenilir bir kaydının bulunmayacağını biliyordu.
Savaşın bütün tarafları kayıplarını az göstermeye çalışır. Ama Rusya'nın geçmişte de askeri gizlilik veya ulusun morali gerekçeleriyle bu ölümleri çok daha az gösterdiği biliniyor.
Afganistan ve Çeçen savaşları bittikten yıllar sonra bile, emekli askerler ve asker yakınları hala net ölüm sayılarına dair devlet kayıtlarına ulaşmakta güçlük çekiyor.
Hatta 2. Dünya Savaşı'ndaki kayıpların bile tam boyutu bile bilinmiyor.
Mediazona ve gönüllü Ruslarla birlikte yaptığımız çalışmada BBC olarak, yerel yetkililerin açıklamaları, basında çıkan haberler ya da yakınlarının sosyal medya postlarıyla haberdar olunan ölümleri derledik ve doğruladık.
Gönüllüler ülkenin dört bir yanındaki savaş anıtlarını gezerek yeni isimleri belirledi, yeni mezarların fotoğraflarını çekti ve isimleriyle birlikte bu yeni ölümleri teyit etti.
Bu araştırmalar sırasında, Wagner'de savaşanlar için altısı Rusya'da, biri Ukrayna'daki Luhansk'ta olmak üzere yedi yeni mezarlık yapıldığı bulduk.
Rusya'nın güneyindeki Bakinskaya'daki mezarlık ve son aylarda nasıl genişlediği uydu fotoğraflarından da görülebiliyor.
Rusya'nın en son Eylül 2022'de açıkladığı resmi ölüm sayısı 5937.
Ancak BBC'nin tuttuğu kayıtlar o tarihte çoktan 6600'ü aşmıştı ve bugün itibarıyla 25 bini geçti.
İngiliz istihbarat servisleri, Şubat ayında yaptıkları tahminde 40 ila 60 bin askerin ölmüş olabileceğini söylemişti.
Ukrayna Savunma Bakanlığı'nın tahmini ise Rusya'nın 200 bin askerini kaybettiği yönünde ancak bu sayıya yaralılar da dahil.
Tüm bu veriler, Rusya'nın açıkladığı resmi verinin yanında dev gibi kalıyor.
BBC, Rusya hükümetiyle iletişime geçerek yorum talebinde bulundu ancak bu talebine yanıt alamadı.
Rusya'nın tüm kayıpları kayıtlarımızda yer almıyor ancak açık kaynaklarda ya da gönüllülerin gidebildiği mezarlıklarda yer alan ölümleri listeye ekleyebildik.
Gönüllülerin Rusya'nın koca coğrafyasının her yerine ulaşabilmesi mümkün değil. Ayrıca Donbas bölgesindeki Rusça konuşan ayrılıkçıları da bu listeye dahil etmedik.
Ne kadar eksik olsa da bu kayıtlar, yaslı ailelere yetkililerden alamadıkları yanıtları verdi.
Anna'nın hikayesi
BBC, Aralık ayında Anna'ya - gerçek ismi değil - ulaştığında, kızının babası ve eski partneri Fail Nabiev'e ne olduğuna dair sadece şüpheleri vardı.
Anna bize "Bana neler olduğunu anlatabilir misiniz?" dedi ve ekledi:
"Nereye gömdüklerini ya da nasıl öldüğünü bilmiyorum".
Nabiev'in mezarı uydu fotoğraflarında görülen Bakinskaya'da bulundu ve kimliği BBC tarafından ortaya çıkarıldı.
Nebiev 6 Ekim 2022'de, 60 yaşında, Bahmut'a yapılan ve tüm Wagner grubunun katıldığı taarruzda ölmüştü.
Moskova'nın kuzeydoğusunda yaşayan Anna, ayrılmış olsalar da Nabiev'le arkadaş kaldığını ve onun "iyi bir insan" olduğunu söyledi.
Ancak Anna'nın söylediğine göre Nabiev yoksuldu ve kolay paraya ihtiyacı vardı. Bu yüzden insanların garajlarından ya da araçlarından ufak tefek parçalar çalar ve onları satardı. Bu yüzden tutuklanmış ve sonra da Wagner grubu tarafından savaşa götürülmüştü.
Wagner altında savaşa giden tutukluların ölümlerini teyit edebilmek özellikle zor. Anna yerel askerlik bürosuna gittiğinde ona ellerinde Nabiev'e dair bir kayıt bulunmadığı söylenmiş.
Belirsizliğin yanında, savaş ölümlerine dair resmi teyit olmaması, ailelerin maaş ya da tazminat taleplerini de zora sokuyor.
Anna "Onun sağ mı ölümü olduğunu bilmek istiyordum. Sonuç olarak, sizin söyledikleriniz dışında, elimde hiçbir bilgi yok. Onun madalyalarını ya da ona ait herhangi bir hatıra almak istiyorum. Bu insan benim için önemliydi" diyor.
'25 milyon yedek asker'
Kara savaşları uzmanı Dr Jack Watling, Rusya'nın mevzilenip orada kalabilirse, Ukrayna'ya olan Batı desteğinin bir noktada parçalanacağına inandığını söylüyor.
Dr Watling, Ukrayna yeni başlattığı karşı taarruzda Rusya'nın varlığını sağlamlaştırdığı yerlere girebilirse, bitik ve deneyimsiz Rus askeri birliklerinde "ciddi bir çöküş" yaşanabileceğini düşünüyor.
Ancak Dr Watling, ne olursa olsun Rusya'nın insan gücünün tükenmesinin pek mümkün olmadığını söylüyor ve Rusya Savunma Bakanı Sergey Şoygu'ya referans veriyor: "'25 milyon yedeğim var' dediğinde şaka yapmıyor. Niyeti çok ciddi".
Bu, Rusya'nın ölü sayılarının kaydını tutan BBC çalışanlarına, Vera adlı kadından ulaşan mesaj gibi daha çok mesajın ulaşacağı anlamına geliyor.
Irkutsk'ta yaşayan Vera, Wagner'de öldüğüne dair söylentiler olan erkek kardeşine aylardır ulaşmaya çalışıyor:
"Nereye koşup nereden yardım isteyeceğimizi bilmiyoruz. Bir felaket yaşadık. Gerçeği nasıl öğreneceğiz?".
