Avrupa Birliği (AB) Ombudsmanı Emily O'Reilly, AB'nin dış sınır ajansı Frontex'in denizdeki göçmenleri kurtarmada başarısız olan ya da temel hakları ihlal eden ülkelerden çekilmesi gerektiğini bildirdi.
O'Reilly, yeni raporunda, aksi takdirde AB'nin ölümlerde "suç ortağı" olma riski taşıdığı uyarısında bulundu.
Rapor, AB'nin sınır ajansı ile 27 üye devlet arasında sık sık yaşanan sorunlu ilişkiye daha yakından bakılmasını sağlıyor.
Ombudsman'ın soruşturması, Haziran 2023'te Yunanistan'ın Messenia kıyısı açıklarında aşırı kalabalık bir geminin batması ve 600'den fazla kişinin hayatını kaybetmesiyle sonuçlanan Adriana gemi kazasına cevaben başlatıldı.
İzleme kuruluşu, Frontex'in "ilgili kural ve prosedürlerden herhangi birini ihlal ettiği" sonucuna varmadı, ancak ajansı ulusal makamların rızasına ve iyi niyetine bağımlı kılan tasarımı nedeniyle denizde faaliyet gösterme kabiliyetinin ciddi şekilde zayıfladığını belirtti.
Emily O'Reilly, "Frontex'in temel haklara ilişkin yükümlülükleri ile sınır yönetimi kontrolünde üye devletleri destekleme görevi arasında açık bir gerilim var," dedi.
O'Reilly, "Arama ve kurtarma yükümlülüklerini yerine getirmeleri konusunda endişeler olduğunda ulusal makamlarla işbirliği yapmak, AB'yi temel hakları ihlal eden ve hayatlara mal olan eylemlerin suç ortağı haline getirme riski taşır." ifadelerini kullandı.
Rapor, Adriana gemi kazasıyla ilgili olarak Frontex'in, sistematik geri itme suçlamaları da dahil olmak üzere Yunan makamlarını yıllardır kuşatan endişelerin "tamamen farkında" olduğunu söylüyor.
'Yunan makamları Frontex'in mesajlarına cevap vermedi'
Ombudsman, ajansın hayati tehlike arz eden acil durumları haber vermek için kullanılan uluslararası bir prosedür olan Mayday çağrılarını yayınlamak için iç yönergelerinin olmamasından üzüntü duyduğunu belirtti. Frontex, Adriana'yı hava gözetimi yoluyla ilk tespit ettiğinde bir Mayday çağrısı yapmamıştı.
Ancak suç tamamen ajansa yüklenmiyor. Rapora göre, Yunan makamları trajedi sırasında Frontex'in mesajına "dört ayrı olayda" yanıt vermedi ve ajansın bölgeye ek bir uçak gönderme teklifini reddetti. Atina, olayların aydınlatılması için çeşitli soruşturmalar başlattı.
Bu ve benzeri olaylara dayanarak Ombudsman, Frontex'in arama-kurtarma yükümlülüklerini ısrarla göz ardı eden ya da temel hakları ihlal eden üye devletlerdeki "faaliyetlerini sonlandırmasını, geri çekmesini ya da askıya almasını" tavsiye ediyor.
Frontex'in anakara ve Ege adalarındaki yaklaşık 500 daimi temsilciliği ve personelini kapsayan Yunanistan'la işbirliği, Adriana gemi kazasından bu yana sıcak bir tartışma konusu oldu. Trajedinin ardından ajansın temel haklar sorumlusu faaliyetlerin askıya alınması çağrısında bulunmuş ancak icra direktörü Hans Leijtens daha sonra kararın "dengeli" olması gerektiğini söyleyerek bu öneriyi yumuşatmıştı.
"Bağımsız soruşturma komisyonu kurulmalı"
Emily O'Reilly raporunda, Frontex'in "önemli değişiklikler" yapmadan ülkelerle çalışmaya devam etmesi halinde, AB'nin insan hayatını koruma taahhüdünün sorgulanacağı uyarısında bulunuyor. O'Reilly bu nedenle bloğu, ajansın yasal yetkilerini değiştirmeye ve daha yüksek derecede bağımsızlık sağlamaya çağırıyor.
"Frontex'in adında 'sahil güvenlik' ibaresi yer alıyor ancak mevcut yetki ve misyonu açıkça bunun altında kalıyor" diyen Ombudsman, "Frontex'in denizde hayat kurtarmaya yardımcı olma görevi varsa ancak bunun için gerekli araçlar eksikse, o zaman bu açıkça AB yasa koyucularının meselesidir" dedi.
Ombudsman ayrıca Akdeniz'de meydana gelen çok sayıda ölüm olayını ve ulusal makamların, Frontex'in ve AB kurumlarının taşıdığı sorumluluğu inceleyebilecek bağımsız bir soruşturma komisyonu kurulması çağrısında bulunuyor.
Denizde ölümler artıyor
Uluslararası Göç Örgütü'ne (IOM) göre, Akdeniz'deki göçmen ölümleri ve kaybolmalarının sayısı son yıllarda istikrarlı bir şekilde arttı: 2021'de 2 bin 48, 2022'de 2 bin411 ve 2023 sonunda 3 bin 41.
Frontex, "2016'dan bu yana en yüksek düzensiz göç seviyelerinin" görüldüğü 2023 yılında 24 operasyonla 43 bin kişiyi denizden kurtardığını ve 39 bin göçmeni menşe ülkelerine geri gönderdiğini tahmin ediyor.